Het maakt uit in wélke gemeente je aanklopt om hulp als je dak- of thuisloos bent. En dat terwijl gemeenten wettelijk verantwoordelijk zijn voor opvang en huisvesting. Uitsluiting van dakloze jongeren met een beroep op regiobinding zorgt nog altijd voor inhumane situaties. Kwetsbare jongeren raken zo van de regen in de drup.

 

Gemeenten verantwoordelijk voor opvang en huisvesting

Gemeenten zijn wettelijk verplicht om te zorgen voor de opvang en huisvesting van dak- en thuisloze jongeren. Maar in een tijd van schaarste van middelen, personeel en woningen, krijgen dak- en thuisloze jongeren nul op het rekest. “Jij hoort in een andere gemeente”, is één van de dingen die dan gezegd wordt. Gemeenten beroepen zich hierbij, ten onrechte, op veronderstelde (regio)binding elders.

 

Regiobinding: “Jij hoort in een andere gemeente”

Leden van SamenThuis2030 ontvangen geregeld signalen van jongeren, belangenbehartigers en hulpverleners dat uitsluiting met beroep op (regio)binding met regelmaat wordt toegepast. Om deze signalen te bundelen en te achterhalen waar en op welke manieren (regio)binding wordt gehanteerd deed SamenThuis2030 een uitvraag in haar netwerk. In dit bericht delen we de belangrijkste bevindingen.

 

Uitsluiting op grond van regiobinding elders komt geregeld voor

De inventarisatie bevestigt de signalen dat uitsluiting op grond van regiobinding elders met regelmaat voorkomt. De overgrote meerderheid van respondenten geeft aan dat dit geregeld voorkomt; ruim 90% van de respondenten geeft aan dat dat argument met regelmaat gebruikt wordt. Duidelijk is ook dat toepassing van regiobinding geen nieuw fenomeen is. Iets minder dan de helft van de respondenten geeft aan dat het even vaak voorkomt als voorheen, bijna een derde van de bevraagden geeft aan dat het vaker voorkomt dan voorheen.

 

Redenen voor uitsluiting

Een viertal hoofdredenen wordt genoemd voor uitsluiting op basis van (regio)binding. Verreweg de belangrijkste reden waarnaar wordt verwezen is lokale regelgeving; ruim tweederde geeft dit aan. Wat opvalt in de casuïstiek die wordt beschreven, is dat regelgeving in verschillende gemeenten verschillend wordt toegepast. Waar in de ene gemeente wordt verwezen naar een actuele relatie met werk of school in een andere gemeente, verwijst men in de andere gemeente naar de binding met de gemeente waar iemand is opgegroeid. Ongeveer een derde van de respondenten geeft aan dat gebrek aan woningen en tekort aan opvangplekken een overweging is. Bijzonder cynisch is het argument van ‘aanzuigende werking’ die hulpverlening aan dakloze jongeren zou hebben. Dit wordt in 1 op de 3 bevraagden genoemd als reden voor uitsluiting.

 

Ontkomen aan onveiligheid en een nieuwe start maken

De casuïstiek voor uitsluiting op grond van regiobinding is divers en legt de hardvochtige consequenties van beleid bloot. Jongeren staan soms nog ingeschreven in een andere gemeente, maar verblijven daar feitelijk niet (meer). De voorbeelden van uitsluiting waarin een dakloze jongere wordt terugverwezen naar een onveilige situatie in de gemeente waar regiobinding bestaat, zijn talrijk. De respondenten beschrijven situaties waarin jongeren terugval (in verslaving, in een gewelddadige relatie met partner of ouder, of confrontatie met oude trauma’s) willen voorkomen en met een schone lei willen beginnen in een nieuwe gemeente, maar dat die kans niet geboden wordt met een beroep op regiobinding elders.

 

Vermeende aanzuigende werking

Als reden voor uitsluiting van opvang wordt mogelijke ‘aanzuigende werking’ herhaaldelijk genoemd. Wrang is het voorbeeld van de centrumgemeente die voldoende opvangplekken heeft, maar een jongere uit omliggende gemeente niet toelaat omdat gemeenten niet goed met elkaar samenwerken, en daarmee vinden dat de omliggende gemeente zijn “eigen probleem” maar moet oplossen. Een andere belangenbehartiger beschrijft een situatie waarin gemeenten van mening verschillen over wie opdraait voor de kosten voor de opvang en de indicatie van een dakloze jongere. Of het voorbeeld van een gemeente die een jongere wel wil opvangen, maar de begeleiding van diezelfde jongere niet wil financieren.

 

Hardvochtige gevolgen

Wat opvalt zijn de gevallen waarin toepassing van regiobinding leidt tot inhumane consequenties. Een belangenbehartiger beschrijft de schrijnende situatie van een ernstig zieke jonge man, die na behandeling wordt toegelaten in de opvang, maar zijn partner niet, vanwege regiobinding. Schokkend is het voorbeeld van een jongen die op zijn 18de verjaardag op de trein naar Heerlen wordt gezet vanuit een andere provincie. “De jongen in kwestie had blijkbaar ouders in Heerlen wonen. Hij wist niet eens dat zijn ouders in Limburg woonden, zo lang was hij al in de jeugdzorg. Zijn vriendin, zijn baan en zijn sociale netwerk, allemaal achtergelaten in zijn woonplaats, vanwege ‘regiobinding’”. Hoe het met hem is afgelopen is onbekend, net als met de jongen die in zijn eigen gemeente verliet vanwege de onveilige situatie, en vervolgens zijn baan verloor in de gemeente waar hij twee weken werd opgevangen, nadat de opvang was stopgezet met beroep op regiobinding.

 

Conclusie en aanbeveling

De inventarisatie laat zien dat er reden tot zorg is, omdat een deel van de gemeenten de zaken niet op orde heeft. Dat veroorzaakt nodeloos leed onder kwetsbare jongeren en resulteert in een schending van hun fundamentele rechten. Uit de voorbeelden blijkt dat verschillende gemeenten hun wettelijke verantwoordelijkheid verschillend vormgeven. Deze praktijk leidt tot rechtsonzekerheid, waardoor jongeren risico lopen de dupe te worden van rechtsongelijkheid en willekeur. Deze steekproef kan indicatief zijn voor een breder probleem. Het is zaak dat het Ministerie van VWS dit – als verantwoordelijk ministerie – nader onderzoekt en passende maatregelen neemt voor zover gemeenten zich niet houden aan de wet en gemaakte afspraken. Gemeenten roepen wij met klem op om hun verantwoordelijkheid te nemen en hun wettelijke verplichting jegens deze jongeren na te komen.

 

Over de uitvraag

Aanleiding van deze uitvraag waren signalen van dak- en thuisloze jongeren, belangenbehartigers en hulpverleners. De inventarisatie binnen het netwerk van SamenThuis2030 leverde in korte tijd 24 reacties op, plus een reeks aan voorbeelden. Reacties zijn afkomstig uit heel Nederland, met het zwaartepunt in de Randstad en enkele reacties uit het Oosten en Zuiden van het land. Alle respondenten zijn mensen die werken voor een zorg- of welzijnsorganisatie of als onafhankelijke belangenbehartiger, en betreffen eigen observaties. Jongeren zijn voor deze steekproef niet geraadpleegd. Met deze steekproef wil SamenThuis2030 breder signalen ophalen en laten zien waar uitvoering verbeterd kan worden. Ons doel is dat de rechten van dakloze jongeren gerespecteerd en beschermd worden en dat zij geholpen worden wanneer zij aankloppen om hulp.

 

Mystery guest onderzoek Jongerenpanel De Derde Kamer

Jongerenpanel De Derde Kamer zal binnenkort de resultaten presenteren van een mystery guest onderzoek uitgevoerd in 14 gemeenten in Nederland. Ook in die steekproef wordt regiobinding in meerdere steden genoemd als reden voor afwijzing of om maar één nacht opvang te bieden en daarna terug te moeten naar “eigen” gemeente.